Ντόπινγκ και Αθλητισμός

(Αλεξίου Κών/νος)



Η χρήση ουσιών με στόχο τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης σημειώνεται από αρχαιοτάτων χρόνων, σε διάφορους λαούς και πολιτισμούς. Στην Κίνα το 3000 π.Χ χρησιμοποιούσαν εκχύλισμα εφεδρίνης Μα-Xουάνγκ, ενώ στη Σπάρτη το 500 π.Χ οι πολεμιστές και αθλητές κατανάλωναν τον γνωστό μέλανα ζωμό. Το φαινόμενο σχετίζεται με την ανταγωνιστική φύση του ανθρώπου, τη δίψα του για διάκριση, καθώς και την ανάγκη του για θέαμα, δημιουργία ηρώων και εξύμνηση αυτών. Οι Ύμνοι Ολυμπιονικών (Πίνδαρος 475 π.Χ.) αντανακλούν με τον πιο γλαφυρό τρόπο τα παραπάνω: «Ύμνοι, βασιλείς της λύρας, ποιόν θεό, ποιόν ήρωα, ποιόν άνδρα τώρα θα κελαηδήσουμε;».

Η λέξη «dope» χρησιμοποιήθηκε από τους λαούς της Αφρικής τον 18ο αιώνα, γιατην ονομασία των διεγερτικών που χρησιμοποιούσαν στις τελετές τους. Σήμερα σημαίνει «φάρμακο» ή «ναρκωτικό» και ο όρος «doping» υποδηλώνει την αθέμιτη χρήση φαρμάκων ή άλλων μεθόδων για την επίτευξη της μέγιστης αθλητικής επίδοσης. Το doping αποτελεί μάστιγα για τον σύγχρονο αθλητισμό και δυστυχώς έχει αλλοιώσει το αθλητικό ιδεώδες των αρχαίων Ελλήνων. Εκτός από τα ηθικά ζητήματα, η χρήση των διαφόρων ουσιών και η κλίμακα υπερβολής που τη χαρακτηρίζει, θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία και τη ζωή των αθλητών.

Ο πρώτος θάνατος από doping σημειώθηκε ήδη από το 1886, ενώ για να πραγματοποιηθεί ο πρώτος έλεγχος χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν ογδόντα χρόνια (Τόκυο 1964). Η συστηματοποίηση του ελέγχου μέσω της σύστασης της Διεθνούς Οργάνωσης Αντι-doping (World Αnti-doping Αgency) πραγματοποιήθηκε πολύ αργότερα (1999). Aν και το φαινόμενο doping έχει καταδικαστεί από αθλητικές οργανώσεις και κυβερνήσεις κρατών, εντούτοις δεν έχει τεθεί υπό έλεγχο και ο αριθμός των αθλητών-χρηστών συνεχώς αυξάνεται.

Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η επέκταση του στο μαθητικό πληθυσμό και σε ερασιτέχνες αθλητές που δεν κάνουν πρωταθλητισμό.Τα οφέλη της άθλησης στη σωματική και ψυχοκοινωνική υγεία παιδιών και εφήβων είναι γνωστά και αδιαμφισβήτητα. Επιπλέον, η άθληση κατά την εφηβική ηλικία αποτελεί τρόπο εκτόνωσης και αποτρέπει την ανάπτυξη συμπεριφορών υψηλού κινδύνου. Η συμβολή των αθλητικών προγραμμάτων κατά την παιδική και εφηβική ηλικία στην αντιμετώπιση των νοσημάτων φθοράς των ενηλίκων είναι σημαντική.

Νοσήματα όπως η υπέρταση, η καρδιαγγειακή νόσος, η οστεοπόρωση και οι επιπτώσεις της εγκατεστημένης σε νεαρά ηλικία παχυσαρκίας θα μπορούσαν να περιοριστούν σημαντικά με τη συστηματική αθλητική δραστηριότητα. Σημαντικό στοιχείο της επιτυχίας οποιουδήποτε αθλητικού προγράμματος, έτσι ώστε να αποδοθούν τα μέγιστα οργανικά και ψυχικά οφέλη, είναι η τήρηση της ισορροπίας σε όλα τα επίπεδα. Μεταξύ των δύο άκρων ελλειμματικής και υπερβολικής λειτουργίας (καταστάσεις αλλόστασης ή κακόστασης), βρίσκεται η χρυσή τομή της ομοιόστασης (εύσταση). Η ιδιαίτερη θέση που κατείχε η τήρηση της ισορροπίας και του μέτρου στην αρχαία Ελλάδα εκφράζεται από τον Πυθαγόρα με τη ρήση : « Σιτία, ποτά, ύπνος και αφροδίσια, πάντα ταύτα μέτρια. Το δε περισσόν νούσων ποιεί». Τα παραπάνω αποκαλύπτουν τη νοσογόνο δύναμη της υπερβολής που μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική οργανική ή και ψυχική δυσλειτουργία.

Ο πρωταθλητισμός χαρακτηρίζεται από υπερβολή και εξαντλητική προσπάθεια με σκοπό την επιτυχία. Η υπερβολή δημιουργεί κινδύνους για την υγεία και μετριάζει τα οφέλη της άσκησης, ενώ παράλληλα επιβαρύνει ψυχολογικά το άτομο μέσα από μια διαδικασία συνεχούς stress. Επιπλέον, υιοθετείται μια νέα ηθική που επιτρέπει τη χρήση οποιουδήποτε μέσου για την κατάκτηση του στόχου. Είναι ευνόητο ότι τα παραπάνω αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα για τον αναπτυσσόμενο οργανισμό ενός παιδιού ή εφήβου, ενώ σημαντικές είναι και οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και τη διάπλαση του χαρακτήρα που ακόμη δεν έχει διαμορφωθεί.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, 13 % των νεαρών αθλητών στις ΗΠΑ χρησιμοποιούν κρεατίνη και 8% συμπληρώματα αμινοξέων. Η χρήση αναβολικών στεροειδών είναι επίσης διαδεδομένη, με ποσοστά 5-11% και 0.5-2.5% για αγόρια και κορίτσια αντίστοιχα. Περίπου 50% των νέων ξεκινούν τη χρήση πριν την ηλικία των 16 ετών, ενώ η μέση ηλικία έναρξης είναι τα 14 έτη. Χαρακτηριστικό είναι ότι 30% των νεαρών δεν είναι καν αθλητές και χρησιμοποιούν τα φάρμακα για τη βελτίωση της εξωτερικής τους εμφάνισης. Οι έφηβοι που λαμβάνουν αναβολικά είναι επιρρεπείς και σε άλλου τύπου συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Οι νέοι δεν γνωρίζουν τις επιπτώσεις των ουσιών αυτών στην υγεία και ενθαρρύνονται στη χρήση έχοντας σαν παράδειγμα διάσημους αθλητές - πρότυπα για τη νεολαία - που φέρονται ως χρήστες.

Στην πραγματικότητα, ελάχιστες από τις ουσίες αυτές μπορούν να βελτιώσουν την αθλητική απόδοση, ενώ το σίγουρο είναι ότι έχουν σημαντικές αρνητικές και συχνά μη αναστρέψιμες για τον οργανισμό συνέπειες. Άλλωστε η δύναμη της αυθυποβολής και του placebo έχει αναγνωριστεί από πολύ παλιά και είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση : «Αυτό που βοηθά περισσότερο τους ανθρώπους είναι αυτό στο οποίο έχουν τη μεγαλύτερη εμπιστοσύνη» (Γαληνός , 150 μ.Χ.). Η ιατρική κοινότητα καλείται να πάρει θέση και να ενημερώσει υπεύθυνα το κοινό για την επιστημονική τοποθέτηση πάνω στο θέμα.

Αρχικά, τίθεται το ερώτημα : Χρειάζεται ο έφηβος αθλητής διαιτητικά συμπληρώματα, και ποιά;

Ας σημειωθεί ότι τα διατροφικά συμπληρώματα δεν θεωρούνται φάρμακα και δεν διέπονται από το νομικό πλαίσιο κυκλοφορίας των φαρμάκων. Αυτό σημαίνει ότι δεν ελέγχονται η αποτελεσματικότητα και ασφάλειά τους, και ότι η σύνθεση και καθαρότητα τους εξαρτώνται μόνο από τον κατασκευαστή. Τα πιο δημοφιλή διαιτητικά συμπληρώματα σε όλα τα επίπεδα αθλητικού συναγωνισμού (από τους εφήβους αθλητές των Λυκείων μέχρι τους κορυφαίους αθλητές) είναι αυτά που περιέχουν αμινοξέα και κρεατίνη. Υπενθυμίζεται ότι οι ημερήσιες ανάγκες των εφήβων αθλητών σε πρωτεΐνη είναι περίπου 1.5 g/kg ΒΣ και οι ανάγκες αυτές καλύπτονται πλήρως από ένα ισορροπημένο διατροφικό πρόγραμμα.

Αν και σε αθλητές με φυσιολογική νεφρική λειτουργία η χορήγηση αμινοξέων δεν βλάπτει, η αύξηση της ημερήσιας πρόσληψης πρωτεΐνης σε ποσοστό > 20 % των προσλαμβανομένων θερμίδων μπορεί να προκαλέσει αύξηση της ουρίας του αίματος και αποβολή ασβεστίου από τα ούρα.

Η κρεατίνη αναφέρεται ότι βελτιώνει κατά 5-15% την εντατική και μικρής διάρκειας άσκηση. Συνεπώς μπορεί να βοηθήσει αθλητές σε ανάλογα αθλήματα (π.χ. sprinters),όχι όμως τους αθλητές αντοχής. Λειτουργεί ως δότης φωσφόρου σε κύτταρα με αυξημένες ενεργειακές ανάγκες (μυϊκά κύτταρα), υπό τη μορφή φωσφοκρεατίνης, μετατρέποντας το ADP σε ATP. Mε τον τρόπο αυτό καθυστερεί την αναερόβιο γλυκόλυση και την παραγωγή γαλακτικού οξέος, το οποίο τελικά οδηγεί σε κόπωση των μυών. Οι διατροφικές πηγές της κρεατίνης είναι το κρέας και το ψάρι. Μια ισορροπημένη δίαιτα εξασφαλίζει την απαραίτητη ποσότητα 1-2 γρμ/ημέρα. Γενικά θεωρείται ασφαλής όταν λαμβάνεται εξωγενώς, ωστόσο σε περιπτώσεις υπερβολής (λήψης 20γρμ/ημέρα !!) έχουν αναφερθεί σημαντικές παρενέργειες κατακράτησης υγρών, υπέρτασης και επιβάρυνσης της νεφρικής λειτουργίας. Η χρήση της απαγορεύεται σε άτομα < 18 ετών.

Οι βιταμίνες καταλύουν βιοχημικές αντιδράσεις και δεν έχουν ιδιότητες βελτίωσης της αθλητικής απόδοσης. Στον αθλητισμό ιδιαίτερα ενδιαφέρει η χρήση αντιοξειδωτικών βιταμινών (C και E) που θεωρείται ότι περιορίζουν την ιστική βλάβη μέσω της εξουδετέρωσης των ελεύθερων ριζών που απελευθερώνονται κατά την άσκηση. Οι ημερήσιες συνιστάμενες προσλαμβανόμενες ποσότητες (Recommended Dietary Αllowances/RDAs) καλύπτουν απόλυτα τις ανάγκες του οργανισμού και υπάρχει 30% επιπλέον περιθώριο ασφαλείας. Οι ποσότητες αυτές εξασφαλίζονται σίγουρα όταν το διαιτολόγιο είναι ισορροπημένο και δεν απαιτείται χορήγηση συμπληρώματος. Ωστόσο, εάν κάτι τέτοιο αποφασιστεί, η μέγιστη ποσότητα που επιτρέπεται να χορηγηθεί είναι η RDA για κάθε βιταμίνη (υπάρχουν σχετικοί πίνακες). Οι αθλητές συχνά καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες βιταμινούχων σκευασμάτων και θα πρέπει να τονιστεί ότι μπορούν να προκύψουν σημαντικές παρενέργειες. Το μόνο διατροφικό συμπλήρωμα που θα είχε νόημα να χορηγηθεί στον έφηβο αθλητή είναι κάποιο σκεύασμα σιδήρου. Η εφηβεία αποτελεί περίοδο υψηλού κινδύνου για την ανάπτυξη σιδηροπενίας και ο έφηβος αθλητής έχει επιπλέον ανάγκες λόγω του ενισχυμένου μυϊκού ιστού και των απωλειών με τον ιδρώτα. Θα μπορούσε λοιπόν να χορηγηθεί προληπτικά σίδηρος στους εφήβους αθλητές.

Τα συμπληρώματα αμινοξέων και βιταμινών φυλάσσονται μόνο για ειδικές περιπτώσεις, όπως η εφαρμογή υποθερμιδικής δίαιτας ή αυστηρής χορτοφαγίας ή η περίπτωση ανάπτυξης διατροφικής διαταραχής (φαινόμενο καθόλου σπάνιο στις έφηβες αθλήτριες αθλημάτων που απαιτούν λεπτή και παιδική σιλουέτα, όπως η ρυθμική γυμναστική και το μπαλέτο). Η τριάδα της έφηβης αθλήτριας περιλαμβάνει τα παρακάτω : διατροφική διαταραχή, αμηνόρροια και ανάπτυξη οστεοπενίας/οστεοπόρωσης. Η αντιμετώπιση της κατάστασης συνίσταται στη μείωση της έντασης του αθλητικού προγράμματος, στην αύξηση του βάρους σώματος και στη χορήγηση οιστρογόνων και συμπληρωμάτων ασβεστίου και σιδήρου. Απαραίτητη είναι η ψυχολογική υποστήριξη των κοριτσιών αυτών, αφού η διατροφική διαταραχή αποτελεί ψυχική νόσο (έστω και όταν δεν πληρεί όλα ταδιαγνωστικά κριτήρια της anorexia nervosa).

Η τεστοστερόνη χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1940 και ο πρώτος έλεγχος για τη χρήση της πραγματοποιήθηκε το 1976, στους Ολυμπιακούς του Μόντρεαλ. Στους Ολυμπιακούς αγώνες του Λος Άντζελες (1984), εφαρμόστηκε ο πρώτος έλεγχος για την καφεΐνη.

Οι β-αναστολείς και τα διουρητικά προστέθηκαν στον κατάλογο ένα χρόνο αργότερα.

Τα αναβολικά στεροειδή αποτελούν συνθετικά παράγωγα της χοληστερόλης. Η δράση τους είναι αναβολική (αύξηση της μυϊκής μάζας και δύναμης, αύξηση της αιμοσφαιρίνης και της παροχής οξυγόνου στους ιστούς-βελτίωση της αντοχής) και ανδρογονική (υπερτρίχωση, αλλαγή της φωνητικής χροιάς και αύξηση του μεγέθους της κλειτορίδας στις γυναίκες). Η χρήση τους συνδυάζεται με δίαιτα πλούσια σε πρωτεΐνες και συνήθως εφαρμόζονται κυκλικά για 6-12 εβδομάδες και ισόχρονη διακοπή. Οι δόσεις που χρησιμοποιούνται είναι 10πλάσιες των θεραπευτικών και συνήθως ο έφηβος αθλητής ξεκινά με χάπι, ενώ οι πιο πεπειραμένοι χρήστες χρησιμοποιούν ενδομυϊκές ενέσεις επιτυγχάνοντας το βέλτιστο αποτέλεσμα μεμικρότερη ποσότητα ουσίας (παράκαμψη του ήπατος). Οι έφηβοι χρήστες μπορεί χρησιμοποιήσουν τις ουσίες αυτές σε συνδυασμούς που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι για την υγεία τους. Δεν αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο, δεν είναι σωστά ενημερωμένοι, ενώ υπάρχουν και πολλοί που είναι πεπεισμένοι ότι η χρήση αυτών των ουσιών αξίζει οποιαδήποτε θυσία. Η χρήση των αναβολικών στεροειδών συνηθίζεται σε αθλήματα όπως η άρση βαρών, η δισκοβολία, το ποδόσφαιρο, η πάλη και οι δρόμοι ταχύτητας.Τα αναβολικά ανιχνεύονται στα ούρα για μερικές εβδομάδες όταν λαμβάνονται από το στόμα και για τρεις περίπου μήνες όταν έχουν ληφθεί παρεντερικά.Οι παρενέργειές τους είναι πολλές και σημαντικές. Στους εφήβους, ιδιαίτερη σημασία έχει η πρόωρη σύγκλειση των επιφύσεων, με αποτέλεσμα το χαμηλό τελικό ανάστημα. Άλλες σημαντικές παρενέργειες είναι η μη αναστρέψιμη αρρενοποίηση των κοριτσιών, η ολιγοσπερμία, η ατροφία των όρχεων και η γυναικομαστία στους άνδρες, η ηπατική επιβάρυνση, η υπεργλυκαιμία, η υπέρταση και οι επιπτώσεις από την ψυχική σφαίρα (εξάρτηση, κατάθλιψη, επιθετικότητα).

Οι συνδυασμοί τους με άλλες κατηγορίες φαρμάκων είναι συνήθεις. Χρησιμοποιούνται αντιοιστρογόνα για καταστολή της γυναικομαστίας, ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη για την παρεμπόδιση της ατροφίας των όρχεων και διουρητικά για την αντιμετώπιση της κατακράτησης των υγρών. Μπορεί επίσης ο αθλητής να χρησιμοποιεί ταυτόχρονα διεγερτικά, αναλγητικά ή ναρκωτικά φάρμακα.

Η αυξητική ορμόνη (GH) εκκρίνεται από τα κύτταρα της πρόσθιας υπόφυσης και μέχρι το 1985 η μόνη πηγή της ήταν οι υποφύσεις πτωμάτων. Σήμερα παράγεται συνθετική GH με την τεχνική του ανασυνδυασμένου DNA και έχει ιδιαίτερα υψηλό κόστος (χρήση μεταξύ κορυφαίων αθλητών). Προάγει την πρωτεινοσύνθεση και την επούλωση των σκελετικών μυών μετά από τραυματισμό και έχει λιπολυτική δράση. Χορηγείται ένεση δόσης πενταπλάσιας της ημερήσιας παραγωγής, σε σχήματα 6-12 εβδομάδων με ισόχρονη διακοπή. Συχνά συνδυάζεται με τα αναβολικά στεροειδή και είναι δημοφιλής σε αθλητές δύναμης και ταχύτητας. Είναι ιδιαίτερα ελκυστικό σκεύασμα για τις γυναίκες λόγω του ότι δεν προκαλεί αρρενοποίηση. Έχει το «πλεονέκτημα» της μη αξιόπιστης ανίχνευσης στα ούρα με τις τρέχουσες μεθόδους, λόγω των μεγάλων διακυμάνσεων των τιμών της κατά τη διάρκεια του 24ωρου. Οι παρενέργειες της είναι μεγαλακρία ή γιγαντισμός σε αναπτυσσόμενους οργανισμούς, υπέρταση, υπεργλυκαιμία, καλοήθης ενδοκράνιος υπέρταση, ογκογένεση (λευχαιμία, σάρκωμα, όγκος Wilms), ενώ υπάρχει και πιθανότητα νοθείας της με κίνδυνο ανάπτυξης σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας (GH ανθρώπινης υπόφυσης).

Ανάλογο φάρμακο είναι η σωματομεδίνη, ενώ αύξηση της απελευθέρωσης της GH έχει επιχειρηθεί και με τη χρήση γ-υδροξυβουτυρικού, ενός κατασταλτικού του ΚΝΣ που παρασκευάζεται απλά (συνταγές υπάρχουν ακόμη και στο διαδίκτυο) και δεν είναι εύκολα ανιχνεύσιμο (ταχεία κάθαρση από τον οργανισμό).

Το γ-υδροξυβουτυρικό αυξάνει τον βαθύ ύπνο και θεωρείται ότι μπορεί να εκλύσει GH μέσω αυτού του μηχανισμού.

Τα διεγερτικά (καφεΐνη, εφεδρίνη) έχουν χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση τηςαγωνιστικότητας, την άμβλυνση του πόνου και τη μείωση του αισθήματος της κόπωσης. Το όριο ανίχνευσης της καφεΐνης στα ούρα αντιστοιχεί σε κατανάλωση που ξεπερνά τα 6 φλιτζάνια καφέ. Δε σημαίνει δηλαδή ότι ο αθλητής που θα καταναλώσει ένα ή δύο μερίδες καφέ θα αποκλεισθεί από τον αγώνα. Τα διεγερτικά χρησιμοποιούνται στα αθλήματα αντοχής και μπορεί να προκαλέσουν υπέρταση, αρρυθμίες, σπασμούς ή αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια.

Η κλενβουτερόλη είναι αντιασθματικό, βρογχοδιασταλτικό φάρμακο (β2- διεγέρτης) με αναβολική και λιπολυτική δράση. Χορηγείται από το στόμα, σε ενέσιμη μορφή ή αεροζόλ. Εφαρμόζονται παρήμερα σχήματα χορήγησης για εβδομάδες και ανιχνεύεται έως και 4 ημέρες μετά την τελευταία δόση. Έχει τις παρενέργειες : ταχυκαρδία, αρρυθμία, ζάλη, ναυτία και τρόμο. Η χρήση της απαγορεύτηκε μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης, το 1992.

Το doping του αίματος περιλαμβάνει τις ομόλογες μεταγγίσεις (δηλαδή μετάγγιση του αίματος του ίδιου του αθλητή πριν τον αγώνα) και τη χορήγηση ερυθροποιητίνης. Ο στόχος είναι η βελτίωση της ικανότητας αεροβικής άσκησης και συνηθίζεται σε αθλητές αντοχής (δρομείς, ποδηλάτες). Η συχνότητα του φαινομένου της ομόλογης μετάγγισης είναι άγνωστη, αφού είναι αδύνατο να ανιχνευτεί εργαστηριακά. Η αιμοσφαιρίνη φτάνει σε υψηλότατες τιμές (20 gr/dl) και σε συνδυασμό με την έντονη εφίδρωση κατά την άσκηση (π.χ. ποδηλασία πίστας) αυξάνεται επικίνδυνα η γλοιότητα του αίματος με όλα τα επακόλουθα.

Η ερυθροποιητίνη προάγει την ερυθροποίηση και δεν ανιχνεύεται εύκολα με τις υπάρχουσες τεχνικές. Η χρήση της έχει σημαντικές παρενέργειες λόγω της υπεργλοιότητας που αναπτύσσεται (υπέρταση, εγκεφαλικό επεισόδιο, σπασμοί) και μπορεί να αποβεί θανατηφόρος. Ορισμένα φάρμακα και ουσίες έχουν χρησιμοποιηθεί αμέσως πριν τον αγώνα για τον έλεγχο του stress, της ταχυκαρδίας και του τρόμου των χεριών (β-αναστολείς, μαριχουάνα, αλκοόλ). Απαγορεύεται η χρήση τους σε ορισμένες κατηγορίες αθλημάτων που απαιτούν ακρίβεια και σταθερότητα των κινήσεων των χεριών, όπως η τοξοβολία και η σκοποβολή.

Φάρμακα όπως τα διουρητικά που χρησιμοποιούνται ως παράγοντες απόκρυψης της χρήσης άλλων φαρμάκων ή για τον έλεγχο του βάρους σε αθλήματα που αυτό επηρεάζει την βαθμολογία (π.χ. άρση βαρών) συμπεριλαμβάνονται στις απαγορευμένες ουσίες σύμφωνα με τον κατάλογο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (ΔΟΕ).

Στο μέλλον θα επιστρατευθούν νέα φάρμακα (PPAR-delta αγωνιστές), αλλά και γονιδιακές θεραπείες, που προκαλούν αύξηση του μεγέθους και απόδοσης των μυών χωρίς την προαπαιτούμενη άσκηση. Η φαρέτρα του doping στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008 προβλέπεται ιδιαίτερα ενισχυμένη και ευρηματική. Αν και τεράστια κονδύλια δαπανώνται για τη βελτίωση των μεθόδων ανίχνευσης των ουσιών, το doping βρίσκεται πάντα βήματα πιο μπροστά. Το αποτέλεσμα είναι απογοητευτικό, αφού ο αριθμός των αθλητών-χρηστών είναι υψηλότατος και θετικά ευρήματα ανευρίσκονται σε εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά. Η μόνη ουσιαστική ελπίδα φαίνεται να ξεκινά από τους νέους αθλητές-τους νέους ανθρώπους- πριν τον εγκλωβισμό τους στα κυκλώματα του doping. Η ευθύνη των παιδιάτρων είναι σημαντική, αφού μπορούν να ενημερώσουν και να καθοδηγήσουν τα μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους. Οι παράγοντες επιτυχίας μιας αθλητικής προσπάθειας δεν είναι άλλοι από την ισορροπημένη διατροφή, την κατάλληλη προπόνηση, μα πάνω απ’ όλα το ψυχικό σθένος - σε συνδυασμό με την επιμονή και τη συνεχή βελτίωση. Χρειάζεται ωστόσο προσοχή, αφού η δογματική απαγόρευση και η συλλήβδην καταδίκη όλων των διαθέσιμων ουσιών μπορεί να οδηγήσουν σε αμφισβήτηση της αξιοπιστίας του παιδιάτρου από τον ενδιαφερόμενο, με αντίθετα αποτελέσματα.Απαιτείται γνώση των πλεονεκτημάτων και παρενεργειών των ουσιών, παράθεση δεδομένων, παραδειγμάτων και επιστημονικά επιχειρήματα, προκειμένου να υπάρξει η παραμικρή πρόοδος έναντι της μάστιγας του doping.

Συχνές ερωτήσεις EPΩTHΣH Τελικά η κρεατινίνη είναι επιβλαβής για την υγεία των αθλητών και σε τι ποσότητες είναι προτιμότερο να λαμβάνεται;

AΠANTHΣH Aν και δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις όσον αφορά ανεπιθύμητες ενέργειες από την συμπληρωματική χορήγηση κρεατινίνης, ωστόσο έχουν αναφερθεί στην διεθνή βιβλιογραφία μυϊκές κράμπες, καθώς και περιπτώσεις αφυδάτωσης. Aυτό είναι ιδιαίτερα σοβαρό πρόβλημα, ιδιαίτερα για αθλητές που κάνουν προπονήσεις σε ζεστά κλίματα, καθώς και για αυτούς που δεν καταναλώνουν επαρκή ποσότητα νερού. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η αφυδάτωση επιδρά αρνητικά στην απόδοση. Συνιστάται η πρόσληψη κρεατινίνης να μην ξεπερνά τα 5 γραμ. ημερησίως.

EPΩTHΣH Ασχολούμαι αρκετά χρόνια με την γυμναστική (ερασιτεχνικά) και κατά καιρούς έπαιρνα συμπληρώματα διατροφής όχι κάποια βαριά αλλά συμπληρώματα πρωτεΐνης. Τον τελευταίο καιρό λαμβάνω ένα συμπλήρωμα διατροφής. Θα ήθελα γενικά να μου πείτε για αυτά τα σκευάσματα το κατά πόσο είναι επικίνδυνα για την υγεία μας;

AΠANTHΣH Η κατανάλωση απλά και μόνο συμπληρωμάτων πρωτεΐνης χωρίς μια σωστή διατροφή δεν φέρει επιθυμητό αποτέλεσμα ενώ η υπερβολική πρόσληψη πρωτεΐνης μετατρέπεται στον οργανισμό σε λίπος! Παράλληλα αφυδατώνει τον οργανισμό, επιβαρύνει την λειτουργία των νεφρών κτλ. Το συγκεκριμένο προϊόν έχει έγκριση EOΦ και δεν είναι επικίνδυνο. Όσον αφορά για άλλα συμπληρώματα θα πρέπει να προσέχετε τα συστατικά τους και αν έχουν έγκριση EOΦ.

EPΩTHΣH Tι ποσότητες και τι είδους κρέατος ενδείκνυται να λαμβάνω εβδομαδιαίως για να καλύψω τις ανάγκες μου σε κρεατινίνη λαμβάνοντας υπόψην την καθημερινή προπόνηση και την 90λεπτη διάρκεια του κυριακάτικου αγώνα.

AΠANTHΣH H κρεατινίνη βρίσκεται σε αφθονία στο κρέας και στα ψάρια. Tα άτομα τα οποία έχουν μια φυσιολογική διατροφή με συχνή κατανάλωση κρέατος, ψαριών και πουλερικών έχουν επαρκή πρόσληψη κρεατινίνης ύψους 1-1.5 γραμ. ημερησίως. O οργανισμός συνθέτει επίσης 1 γραμ. κρεατινίνης ημερησίως. Mόνο οι χορτοφάγοι βρίσκονται σε κίνδυνο για έλλειψη κρεατινίνης. Oι ανάγκες σε πρωτεΐνη ενός αθλητή εξαρτώνται από το είδος του αθλήματος και από τη συνολική ενεργειακή πρόσληψη και κυμαίνονται από 0.8-2.0 γραμ. ημέρα.

EPΩTHΣH Mου ζητούν επιμόνως να πάρω συμπληρώματα διατροφής για το παιδί μου που κάνει προπόνηση στο άλμα επί κοντό. Επειδή δεν θέλω να πάω σε εταιρείες και καταστήματα πώλησης ζητώ από εσάς εάν μπορείτε να μου υποδείξετε γιατρούς ειδικούς που να ασχολούνται με το θέμα. Σας παρακαλώ πολύ βοηθήστε με γιατί δεν μπορώ να βγάλω άκρη.

AΠANTHΣH Xρειάζεται μια σωστή και εξειδικευμένη για το συγκεκριμένο άθλημα (όπως και για κάθε άθλημα) διατροφή από διατροφολόγο – διαιτολόγο που ασχολείται με αθλητική διατροφή. H διατροφή ενός αθλητή εξατομικεύεται εκτός από τις ανάγκες του οργανισμού σε θρεπτικά συστατικά, αλλά και ανάλογα με το είδος αθλήματος, την συχνότητα και την διάρκεια προπόνησης. Τα συμπληρώματα διατροφής είναι απαραίτητα σε περιπτώσεις διαπιστωμένων ελλείψεων. Kάθε συμπλήρωμα όμως, για να έχει αποτέλεσμα θα πρέπει να λαμβάνεται σε συγκεκριμένη δοσολογία και συχνότητα. Απευθυνθείτε σε ένα ειδικό σε θέματα διατροφής.

EPΩTHΣH Θα ήθελα να μάθω αν είναι απαραίτητο ένα συμπλήρωμα διατροφής διότι προπονούμαι με βάρη. Δεν γνωρίζω όμως αν υπάρχει κάποιο το οποίο πιστοποιημένα να είναι ακίνδυνο. Oσα κυκλοφορούν στο εμπόριο έχουν ελεγχθεί από κάποιον επίσημο φορέα για τα συστατικά τους;

AΠANTHΣH H κατανάλωση απλά και μόνο συμπληρωμάτων χωρίς μια σωστή διατροφή δεν φέρει επιθυμητό αποτέλεσμα, ενώ η υπερβολική κατανάλωση συμπληρωμάτων ενέχει κινδύνους. Tα συμπληρώματα διατροφής θα πρέπει να έχουν έγκριση από EOΦ ή από το Χημείο του κράτους.

EPΩTHΣH Kάνω γυμναστική με βάρη. Δεν καταφέρνω να γραμμώσω. Πόσες φορές την εβδομάδα πρέπει να πηγαίνω γυμναστήριο, πόσες επαναλήψεις πρέπει να κάνω με πόσα κιλά; Tο συμπλήρωμα διατροφής / πρωτεΐνη βοηθάει;

AΠANTHΣH H γυμναστική από μόνη της ή τα συμπληρώματα από μόνα τους δεν φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Mε την καθοδήγηση του γυμναστή όσον αφορά στην γυμναστική και με την καθοδήγηση ενός διατροφολόγου-διαιτολόγου όσον αφορά στον σχεδιασμό ενός εξειδικευμένου προγράμματος διατροφής θα επιτύχεις τον στόχο σου.

EPΩTHΣH Το τελευταίο διάστημα αισθάνομαι κόπωση με αποτέλεσμα να μην μπορώ να εκτελέσω όλες τις ασκήσεις στην προπόνηση. Eχω σκεφτεί να πάρω κάποιο συμπλήρωμα βιταμινών αλλά δεν ξέρω πως γίνεται η επιλογή. Πρέπει να γίνουν πρώτα αιματολογικές εξετάσεις; Αν ναι ποιός γιατρός είναι ειδικός για να καθοδηγήσει στο σωστό συμπλήρωμα;

AΠANTHΣH Όντως θα πρέπει πρώτα να γίνει μια γενική αίματος που να περιλαμβάνει και σίδηρο, φερριτίνη και καλό είναι και το φυλλικό οξύ. Εάν υπάρχουν ελλείψεις τότε ο γιατρός ή ο φαρμακοποιός θα σας συστήσει το κατάλληλο συμπλήρωμα. Το συμπλήρωμα όμως πάντα συμπληρώνει μια σωστή διατροφή και για ορισμένο διάστημα.

EPΩTHΣH Θα ήθελα να μάθω περισσότερα για τα ισοτονικά διαλύματα. O γιός μου κατά την διάρκεια των διπλών προπονήσεων χρησιμοποιεί ένα ισοτονικό διάλυμα. Πόσο απαραίτητο του είναι; Πόσο ακίνδυνο είναι ή κρύβει κινδύνους για την υγεία του;

AΠANTHΣH Η καλύτερη αναπλήρωση επιτυγχάνεται με το νερό. Όμως σε μερικές περιπτώσεις (ανάλογα με το είδος και διάρκεια προπόνησης και με την ενυδάτωση του οργανισμού και τις ανάγκες σε ηλεκτρολύτες) μπορεί να απαιτείται η πρόσληψη ισοτονικών διαλυμάτων ή υδατανθρούχων ροφημάτων. H άσκοπη όμως χρήση και η αλόγιστη κατανάλωση χωρίς την οδηγία επιστήμονα εξειδικευμένου στην διατροφική υποστήριξη αθλητών δεν συνιστάται.

EPΩTHΣH Ποιές τροφές είναι κατάλληλες για καλύτερη απόδοση σε ταχυδυναμικά αθλήματα όπως το τένις;

AΠANTHΣH Mια διατροφή ισορροπημένη που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά του αθλητή και προσοχή θα πρέπει να δίνεται στην αναπλήρωση του γλυκογόνου μεταξύ των set (των διαλλειμάτων της προπόνησης) καθώς και την αναπλήρωση υγρών.

ΕΡΩΤΗΣΗ Έχω ακούσει ότι η αύξηση μυϊκής μάζας με τη βοήθεια συμπληρωμάτων πρωτεϊνών δεν είναι "πραγματική" και χάνεται γρήγορα όταν σταματήσει η προπόνηση. Υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτό;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ Θα πρέπει να γνωρίζετε ότι:

1. Δεν απαιτείται μόνο πρωτεΐνη για αύξηση μυϊκής μάζας, αλλά κάλυψη του οργανισμού και σε υδατάνθρακες, λίπη και μικροθρεπτικά συστατικά, έτσι ώστε να μπορεί να επιτυγχάνεται αναβολισμός και όχι καταβολισμός (π.χ. λόγω μη αναπλήρωσης γλυκογόνου). Δεν θα πρέπει να ξεχνάτε ότι οι βιταμίνες, τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία αποτελούν τους καταλύτες για όλες τις ενζυμικές αντιδράσεις του οργανισμού, άρα και για την αύξηση της μυϊκής μάζας.

2. Ο οργανισμός έχει την ικανότητα απορρόφησης ενός περιορισμένου ποσού πρωτεΐνης σε κάθε γεύμα, άρα είναι απαραίτητο ένα σωστό πρόγραμμα διατροφής κατά τη διάρκεια της ημέρας, το οποίο σχεδιάζεται ανάλογα και με την ώρα και τη διάρκεια της προπόνησης.

3. Τέλος θα πρέπει να γνωρίζετε ότι λήψη συμπληρωμάτων πρωτεΐνης χωρίς μια σωστή διατροφή δεν φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα, ενώ υπερβολική λήψη πρωτεΐνης μετατρέπεται στον οργανισμό σε λίπος!

4. Όσο για τη χρονική διάρκεια έχετε απόλυτο δίκιο, η ανάπτυξη μυϊκής μάζας είναι αποτέλεσμα άσκησης και μιας σωστής και ισορροπημένης διατροφής. Η άσκηση και η ισορροπημένη διατροφή είναι υπόθεση τρόπου ζωής και δεν αντιμετωπίζεται με πρόσκαιρα μέτρα.

ΕΡΩΤΗΣΗ Θα ήθελα να χάσω μερικά κιλά και μου πρότειναν μια φυτική διατροφή σε μορφή σκόνης. Ποια είναι η γνώμη σας;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να χάσει κανείς κιλά. Το θέμα είναι όμως να χάσετε κιλά υγιεινά (δηλαδή να χάσετε λίπος και όχι άλυπη μάζα) ενώ παράλληλα υπάρχει καλή θρέψη. Για το λόγο αυτό η διατροφή σας θα πρέπει να είναι ισορροπημένη. Το κυριότερο είναι να μάθετε σωστούς κανόνες διατροφικής συμπεριφοράς, ώστε να μπορέσετε να διατηρήσετε το νέο βάρος σας. Τα υποκατάστατα διατροφής δεν μπορούν να το επιτύχουν αυτό, ακόμα και αν χάσετε βάρος, θα το ξαναβάλετε με την παραμικρή παρασπονδία. Επιπλέον τα υποκατάστατα διατροφής δεν παύουν να είναι σκευάσματα και όχι φυσική τροφή.

ΕΡΩΤΗΣΗ Το παιδί μου (14 ετών) ασχολείται με το τέννις. Μπορείτε να μου προτείνετε μια δίαιτα για σκληρή προπόνηση; Μπορεί να παίρνει μαγνήσιο και σίδηρο;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ Για να φτιαχτεί μια δίαιτα εξατομικευμένη θα πρέπει πάντα να προηγηθεί ανάλυση σύστασης σώματος (για να εξακριβωθούν οι ανάγκες και η θρεπτική κατάσταση) και μια λήψη ιστορικού. Συμπληρώματα χωρίς διαπιστωμένη έλλειψη δεν συνιστώνται και συνήθως οι βιταμίνες αγοράζονται από τον "μανάβη" σε αυτή την ηλικία